การตั้งขาตั้งกล้องไม่สมดุล มีผลต่อค่าพิกัดในกล้องสำรวจอย่างไร?

การตั้งขาตั้งกล้องไม่สมดุล มีผลต่อค่าพิกัดในกล้องสำรวจอย่างไร?
การตั้งขาตั้งกล้องเป็นขั้นตอนที่ดูเหมือนง่าย แต่ในความจริงแล้วเป็นหนึ่งในปัจจัยสำคัญที่สุดที่กำหนดว่า ค่าการวัดของกล้องสำรวจจะถูกต้อง หรือคลาดเคลื่อน ไม่ว่าจะเป็น Total Station, Theodolite หรือกล้องระดับ หากขาตั้งไม่สมดุลหรือไม่มั่นคง การวัดพิกัดทั้งหมดก็อาจผิดเพี้ยนได้ แม้กล้องจะมีระบบชดเชยภายในก็ตาม

บทความนี้อธิบายให้ชัดว่า
หากขาตั้งกล้องไม่สมดุล จะเกิดผลกระทบอะไรกับค่าพิกัด และต้องป้องกันอย่างไร
1) ขาตั้งไม่สมดุล = กล้องทำงานหนักกว่าปกติ กล้องสำรวจสมัยใหม่มี Compensator
ระบบชดเชยมุมเอียง แต่ระบบนี้ถูกออกแบบให้ทำงานภายใน “ค่าการเอียงที่จำกัด” เช่น ±3′ ถึง ±6′ เท่านั้น ถ้าขาตั้งเอียงมากเกินไป ระบบชดเชยจะทำงานหนัก มุมอาจแกว่ง ค่าอ่านอาจไม่เสถียร ผลที่เกิดขึ้นคือ ระยะและมุมที่วัดได้ไม่นิ่ง และเกิด error สะสม

 2) กล้องหมุนแล้ว “แกนหมุน” ไม่ตั้งฉากกับโลกจริง
ขาตั้งที่ไม่สมดุลทำให้กล้องเอียงตามไปด้วย แม้จะปรับฟองน้ำให้ตรง แต่ “ขาตั้งไม่ตั้งฉาก”
ส่งผลให้: ✔ แกนหมุนแนวตั้ง (Vertical Axis) ไม่ตั้งฉาก → มุมราบ (Horizontal angle) เพี้ยน แม้จะเล็งจุดถูกต้อง
          ✔ แกนหมุนแนวนอน (Horizontal Axis) ไม่ขนาน → มุมดิ่ง (Vertical angle) ผิดจริง และส่งผลต่อการคำนวณระยะดิ่ง (Z)
             ผลรวมคือ ค่าพิกัด X, Y, Z ผิดจากจริง แม้จะวัดถูกทุกขั้นตอน

3) ขาตั้งไม่มั่นคง = ค่ามุมสั่นไหว
โดยเฉพาะในพื้นที่ ดินอ่อน โคลน พื้นชื้น พื้นลาดเอียงถ้าขาตั้งทรุดเพียง 1–2 มม. ระหว่างวัด ค่ามุมอาจเปลี่ยนไปหลาย ๆ วินาที ส่งผลให้ค่าพิกัดผิดเป็นเซนติเมตรในระยะไกลได้
ตัวอย่างผลกระทบ: ระยะ 100 ม. ผิดได้ 1–3 ซม. ระยะ 200 ม. ผิด 3–6 ซม. หรือมากกว่า นี่คือเหตุผลที่ช่างสำรวจมืออาชีพตรวจ “ความแน่นของขาตั้ง” ก่อนเริ่มยิงทุกจุด

4) ทำให้ค่าพิกัดเพี้ยนโดยไม่รู้ตัว เพราะกล้องไม่อยู่ตำแหน่งเดิม
ถ้าขาตั้งไม่สมดุลหรือขาจม กล้องจะเอียงในแนวที่เราไม่ทันสังเกต ค่ามุมที่หมุนกลับมาอาจไม่ตรงกับตอนตั้งค่าครั้งแรก ค่าที่บันทึกจะเชื่อถือไม่ได้โดยเฉพาะในงานที่ต้องการความละเอียดสูง เช่น ตั้งแนวเสาเข็ม
แนวคาน–แนวเหล็ก งานสะพาน งานโรงงาน ค่าที่เพี้ยนแม้ 3–5 มม. ก็ถือว่าผิดมาตรฐาน

 5) ส่งผลโดยตรงต่อการทำ Resection, Backsight และ Stakeout
การตั้งกล้องที่ไม่สมดุลทำให้:
Resection ผิด กล้องคำนวณตำแหน่งตั้งเองผิดไปตั้งแต่ต้น
Backsight ผิด เส้นแกนอ้างอิงหมุนเพี้ยนทั้งวง
Stakeout ผิด จุดเสียบ stake วางคลาดจากจริง ทำให้งานก่อสร้างผิดตำแหน่ง
ดังนั้น “การตั้งกล้องเอียงเพียงเล็กน้อย” อาจทำให้งานทั้งไซต์ผิดพิกัดได้จริง


6) ขาตั้งเอียงมาก = กล้องอาจหลุดจากจุดศูนย์กลาง
กล้องที่ตั้งบนขาตั้งเอียงมักมีปัญหา “ตัวกล้องไม่ตรง center ตามหมุด” ถึงแม้จะปรับฟองน้ำได้ แต่จุดศูนย์ในแนวตั้งจะไม่ได้อยู่ตรงหมุดจริง ผลคือ พิกัดที่ได้ผิดตั้งแต่จุดตั้ง → ส่งผลต่อค่าทุกจุดที่วัด

7) ขาตั้งเอียงทำให้ระยะยิง EDM ผิดเพี้ยนโดยเฉพาะในงานลาดชัน
เมื่อกล้องไม่สมดุล มุมดิ่งจะคลาด กล้องจะคิดระยะเอียงไม่ตรงจริง ค่าความสูง (ΔH) ผิดทันที โดยเฉพาะในงานถนน, งานเขื่อน, งานชลประทาน, งานสะพาน ความผิดนี้อาจสร้างความเสียหายระดับเซนติเมตรได้ง่าย


วิธีป้องกันปัญหาจากขาตั้งกล้องไม่สมดุล
✔ 1) ตั้งขาตั้งให้ขาแต่ละขาใกล้ระดับกันมากที่สุดอย่าเพิ่งปรับกล้อง ให้ปรับ “ความยาวขา” ก่อน
✔ 2) ใช้เท้ากดขาตั้งให้แน่น โดยเฉพาะในดินอ่อนหรือพื้นหญ้า
✔ 3) ตรวจฟองน้ำของขาตั้งก่อนวางกล้อง หลายคนมองข้าม แต่เป็นจุดที่ช่วยตั้งฐานให้ดีตั้งแต่แรก
✔ 4) หลังวางกล้องให้หมุนครบ 360° ตรวจระดับอีกครั้ง หากเอียง ต้องปรับใหม่
✔ 5) ตรวจระดับซ้ำระหว่างการทำงาน โดยเฉพาะเมื่อ มีรถวิ่งผ่าน พื้นสั่น กล้องใช้งานหลายชั่วโมง
✔ 6) หลีกเลี่ยงพื้นที่ทรุดตัว เช่นดินชื้น แปลงดิน newly backfilled, หรือพื้นที่ที่เพิ่งอัดดินไม่นาน


สรุป
การตั้งขาตั้งกล้องไม่สมดุล ไม่ใช่แค่ “ตั้งกล้องเอียง” แต่ส่งผลเป็นโดมิโนต่อทุกค่าที่กล้องวัด ไม่ว่าจะเป็น ✔ มุม ✔ ระยะ ✔ ความสูง ✔ พิกัด X, Y, Z และยังทำให้โปรแกรมต่าง ๆ เช่น Resection หรือ Backsight คลาดเคลื่อนทั้งหมด “ตั้งขาตั้งกล้องดี = งานแม่นตั้งแต่ต้น แบบไม่ต้องแก้ในภายหลัง”